Yalnız Türk milletinin değil, bütün dünyanın saygı ve sevgiyle hatırladığı, bilgelik dolu şarkılarıyla, dünyayı adımladığı ve 7’den 77’ye herkesi konuk ettiği televizyon programlarıyla tanıdığımız, nam-ı diğer Barış Çelebi…
Barış Manço kimdir?
Barış Manço‘nun 1991 yılında katıldığı “Grafik” programında anlattığına göre, zamanla Mançozade‘ye dönüşen Osmançozadeler, Rumeli‘nin fethinden sonra iskan politikaları doğrultusunda Konya‘dan Selanik‘e göçmüşlerdir. Mançozade ailesi Balkan Harbi çıktıktan sonra İstanbul‘a göç etti. Soyadı Kanunu‘nundan sonra “Manço” soyadını aldılar.
Mehmet Barış Manço, 2 Ocak 1943 tarihinde İsmail Hakkı Bey ile devlet konservatuarında ders veren ve bir ses sanatçısı olan Rikkat Hanım‘ın dört çocuğundan biri olarak İstanbul‘da dünyaya geldi. II. Dünya Savaşı‘nın yaşandığı yıllarda savaşın bir an evvel bitmesini dileyen ailesi ona daha önce kimseye konulmamış olan “Barış” adını verdi. Kardeşleri Savaş, Oktay ve İnci Manço‘dur.
Barış Manço, anne ve babasının o henüz 3 yaşındayken ayrılmasından sonra babası ve yıllar sonra kendisine “Gülpembe” şarkısını yazacağı babaannesi Nimet Hanım ile yaşamaya başladı. İlköğrenimine Kadıköy Gazi Mustafa Kemal İlkokulu‘nda başladı. 4. sınıfı Ankara Maarif Koleji‘nde okudu, ancak tekrar İstanbul‘a taşındıkları için ilkokulu Kadıköy‘deki okulunda tamamladı. Daha sonra Galatasaray Lisesi‘ne yatılı olarak devam etti. Annesi Rikkat Hanım‘ın sonradan evlendiği Muhittin Kocabaş, Mehmet Barış‘a ilk gitarını hediye etmesiyle Galatasaray Lisesi‘nde sanat hayatına başlamış oldu. 1958 yılında arkadaşlarıyla birlikte kurduğu “Kafadarlar” adlı grup sahne almaya başladı.
4 Mayıs 1959 tarihinde, henüz 10. sınıftayken babasını kaybetti ve Şişli Terakki Lisesi‘ne geçerek burada eğitimini tamamladı. İkinci grubu “Harmoniler” ile ilk 45’liklerini (üç adet) 1962‘de çıkarttı. Bu grup Manço‘nun Belçika‘ya gitmesiyle dağıldı.
Barış Manço, 1963 yılında kısa bir süreliğine Yeni Sabah gazetesinde “Sami Sibemol” takma adıyla haftalık müzik yazıları yazdı. 20 Eylül 1963 tarihinde önce Paris‘e, oradan da Belçika‘ya abisi Savaş Manço‘nun yanına gitti. Belçika Kraliyet Güzel Sanatlar Akademisi‘nde grafik, resim ve iç mimarisi eğitimi almaya başladı. Üniversite yıllarında lise arkadaşı Ender Enön ile birlikteliği devam etti ve ikili harçlık çıkarmak için, Belçika‘ya işçi olarak gelen Türkler‘in bulunduğu kahvelerde rock müzik yapmaya başladı. Ancak bekledikleri ilgiyi göremediler. Kahvede çaldıkları bir gün, birinin kendilerinden izin isteyerek “Kağızmana ısmarladım” türküyü söylemesiyle kahvenin coştuğunu ve büyük bir alkış koptuğunu gören Barış Manço derhal grubunun tarzını değiştirerek Türkçe halk müziği söyleme kararı aldı.
12 Ocak 1965‘te Paris‘teki konser salonu Olympia‘da Salvatore Adamo ve France Gall‘den önce sahne alarak kendi bestesi olan “Babysitter“ı daha sonra “Jenny Jenny“, “Quelle Peste“, “Un autre Amour que toi” ve “Je veux savior” adlı Fransızca ve İngilizce şarkılarını söyledi. Böylece Olympia‘da sahne alan ilk Türk oldu. Kendisi, Fransız şarkıcı Henri Salvador tarafından tebrik edildi. Aynı yıl Belçika‘da “Golden Rollers” adlı bir grupla konser verdi. 1966‘da ise bir festivalde “The Folk 4” grubu ile Türk müziğinden örnekler sergileyerek dikkat çekti. Ancak Fransız bir müzisyenin Barış Manço‘nun aksanını beğenmediği için onun plağının çalınmasını yasaklaması Barış Manço‘yu derinden etkiledi ve Avrupa kariyerini sona erdiren nedenlerden biri oldu. Aynı yıl “L’Alba” adlı bir grup Barış Manço ve André Soulac tarafından yazılan ilk parçayı seslendirdi.
1966‘da Belçikalı bir grup olan “Les Mistigris“le çalmaya başladı ve Fransa, Belçika, Çekoslovakya, Belçika, Almanya ve İsveç‘te konserler verdi. 1967‘de Hollanda‘da geçirdiği bir trafik kazası sonucu dudağında bir yarık oluştu, böylece Barış Manço bıyık bırakmaya başladı. Ardından saçlarını da uzatmasıyla hep hatırladığımız Barış Manço tarzını yarattı. Aynı yıl grupla birlikte Türkiye‘ye geldi, ilk Türkçe besteleri olan “Kol Düğmeleri” ile “Seher Vakti“ni bu dönemde yaptı. Daha sonra bazı sebeplerden dolayı Les Mistigris ile yolları ayrıldı. 1968 yılında ise içinde Mazhar Alanson ve Fuat Güner‘in de bulunduğu “Kaygısızlar” grubu ile birleşerek kendisinin “etnik özellikli Rock” diye adlandırdığı müziğinin ilk örneklerini verdi.
1969‘da Akademi‘yi birincilikle bitirinceye dek yaz aylarında Kaygısızlar ile çalışmalar yaparak “Trip/Karanlıklar İçinde“, “Kirpiklerin Ok Ok Eyle/Ağlama Değmez Hayat“, “Kağızman/Anadolu” ve “Flower of Love/Boğaziçi” plaklarını çıkardı. Bunlardan “Ağlama Değmez Hayat” 50.000‘in üstünde sattı ve Barış Manço ilk Altın Plak Ödülü‘nü kazandı. 1969‘da Kaygısızlar grubu dağıldı ve Barış Manço Fransa‘da 4 farklı milletten insanla “Ve” adını verdiği bir grup kurdu. “Dağlar Dağlar“ı bu sıralarda kaydetti. İlk kez bir doğu enstrümanı kullandığı bu plak 700.000‘den fazla satınca Platin Plak Ödülü‘nü kazandı.
1970 yılında Belçika‘da tanıştığı Marie Claude ile evlendi ancak bu evlilik kısa bir süre sonra sona erdi. Aynı yıl Türk müzik dünyasında pek görülmeyen bir şey yaparak, o güne kadar çoktan isim yapmış olan “Moğollar” grubu ile birleşme kararı aldı. Böylece paylaştıkları yurtdışında Türk müziğinin temsilcisi olma hayali için daha güçlü bir konuma geldiler. Yeni oluşumun adı “Manchomongol” konuldu. Bir yıl sürecek olan bu ortaklık sırasında “İşte Hendek İşte Deve“, “Katip Arzuhalim Yaz Yare Böyle” ve “Binboğanın Kızı“nı yaptılar.
1972 yılında “arkamdaki abide” dediği Kurtalan Ekspres‘i kurdu. Kurtalan Ekspres ile birlikte Türkiye‘yi adım adım dolaştı, konserler verdi. Bu konserler Türkiye ile sınırlı kalmadı, Barış Manço yurtdışında sayısız yere giderek televizyon programlarında Türk müziğini dünyaya tanıttı. 1972‘de askere alındı ve askerliğini Ankara‘nın Polatlı ilçesinde topçu asteğmen olarak yaptı. Saçlarını kestirmek mecburiyetinde kaldığı askerliği boyunca orduevlerinde konserler verdi.
1973 yılında “Hey Koca Topçu/Genç Osman” plağındaki “Hey Koca Topçu” parçası için ilk video klip çalışmasını yaptı. 1974‘te “Nazar Eyle-Gülme Ha Gülme” adlı 45’liklerini çıkarttı. Aynı yıl Hey dergisi tarafından “Yılın Erkek Şarkıcısı” seçildi.
1975 yılında Barış Manço‘nun Kurtalan Ekspres ile birlikte hazırlamakta olduğu ilk uzunçalarının öncüsü olarak çıkarılan “Ben Bilirim Ben Bilirim – 2023” adlı 45’lik yayınlandı. Aynı yıl bir yıllık bir çalışmanın ardından kariyerinin ilk uzunçaları olan “2023“ü yayınladı. Progressive rock denecek bir tarza sahip beş parçadan oluşan 13 dakikalık “Baykoca Destanı” ve Türkiye Cumhuriyeti‘nin 100. yılına yazılmış senfonik bir eser olan 10 dakikalık “Kayaların Oğlu” ile “2023” ikilisi gibi epik parçalardan oluşan bir albüm oldu. Bu dönemde Barış Manço, “Baba Bizi Eversene” filminde başrol oynadı. Film müziği yine Barış Manço ile Kurtalan Ekspres tarafından yapıldı.
Barış Manço, 1976‘da dünyaca ünlü CBS şirketiyle bir proje için anlaştı. Tamamı İngilizce parçalardan oluşan, Kurtalan Ekspres ve 30 Belçikalı müzisyenden oluşan Georges Hayes Orchestra ile yüksek teknolojili bir stüdyoda çalışarak 2 milyon TL‘ye mal edilen “Baris Mancho” adlı uzunçalar pek çok ülkede piyasaya sunulduysa da beklenilen başarı sağlanamadı. Bu albüm, 1977 yılında “Nick the Chopper” adıyla Türkiye‘de yayınlandı ve çok sevildi.
Barış Manço ve Kurtalan Ekspres, 1977 yılında çıktıkları Anadolu turnesinde saldırıya uğradılar. Bu saldırıda iki grup üyesi yaralanarak hastaneye kaldırıldı. Aynı yıl Londra Rainbow Tiyatrosu‘nda büyük bir konser verdiler. Barış Manço konserden hemen sonra geçirdiği karaciğer enfeksiyonu sonrasında farkedilen bağırsağındaki tümör nedeniyle Belçika‘da ameliyat oldu.
18 Temmuz 1978 tarihinde Lale Çağlar ile ikinci evliliğini gerçekleştirdi. Bu evlilikten Doğukan Hazar ve Batıkan Zorbey adında iki oğlu oldu.
Bir süre sağlık sorunlarıyla uğraştıktan sonra “Yeni Bir Gün” albümü ile sağlam bir dönüş yaptı. Bu albümde yer alan “Sarı Çizmeli Mehmet Ağa“, “Aynalı Kemer İnce Bele“, “Bir Selam Sana“, “Ne Köy Olur Benden Ne Kasaba” gibi Türk halk deyişlerinin sıkça kullanıldığı, Anadolu motiflerinin bol olduğu parçalar çok sevildi. 1979 yılında albüme adını veren “Yeni Bir Gün” şarkısı ile Altın Kelebek Ödülleri‘nde “Yılın Erkek Sanatçısı” seçildi. Bu şarkı ile ayrıca “Yılın Bestecisi“, “Yılın Albümü” ve “Yılın Düzenlemesi” ödüllerini de alırken Kurtalan Ekspres de “Yılın Grubu” ödülünü kazandı. Aynı yıl Anadolu turnesine çıkarak tüm gelirleri sağır ve dilsiz çocukların eğitimi ve tedavisi için bağışladı. Çeşitli ülkelerde konserler vermeye devam etti. 24 Ağustos 1979 tarihinde otomobiliyle bir kaza geçirerek uzun zaman sahne alamadı.
1980 yılında Bulgaristan Altın Orfe Müzik Festivali‘ne katıldı ve “Bulgar şarkılarını en iyi yorumlayan şarkıcı” seçildi. Sanat hayatının 20. yılı şerefine “20. Sanat Yılı Disco Manço“yu çıkardı.
1981 yılında “Sözüm Meclisten Dışarı” adlı efsane albümünü çıkardı. 1982 de Almanya, Avusturya, Belçika, İsviçre ve Hollanda‘da televizyon programlarına katıldı. Önce Anadolu sonra Amerika turnesine çıktı. Ertesi yıl Türk Pop müziğinde “Yılın Sanatçısı” seçildi. 1983 Eurovision Şarkı Yarışması‘na “Kazma” adlı parçasıyla katıldı ancak elendi. Aynı yıl içinde çıkarttığı “Estağfurullah… Ne Haddimize!” albümünündeki parçalarla büyük ses getirdi ve 1984 Altın Kelebek Ödülleri‘nde yeniden “Yılın Erkek Sanatçısı” seçildi.
1985‘te “24 Ayar“, 1986‘da “Değmesin Yağlı Boya“, 1988‘de “Ful Aksesuar’88 Manço: Sahibinden İhtiyaçtan“, 1989‘da “Darısı Başınıza” albümlerini çıkardı. Bu albümlerde yer alan her bir parça dönemin hit şarkıları arasına girdi. Barış Manço, 1989 yılında Sezen Aksu ile birlikte “Yılın en başarılı pop müzik sanatçısı” seçildi.
1988 Ekim‘inde uzun zamandır tasarladığı ve defalarca TRT‘ye başvurduğu televizyon programı için nihayet kabul aldı. Eğitici ve öğretici bir aile programı olmasını hedeflediği “Barış Manço ile 7’den 77’ye” adlı program onu 7’den 77‘ye milyonlarca Türk izleyicinin sevgilisi yaptı. Bu program dahilinde 150‘den fazla ülkeye giderek bu ülkelerin tanıtımını yaptı. Böylece “Barış Çelebi” lakabını kazandı. “Adam Olacak Çocuk” ile çocuklara, “İkinci Kahvaltı” ile yaşlılara, “Dönence” ve “Dere Tepe Türkiye” ile yetişkinlere hitap etti.
1990 yılında “Türk – Japon Dostluğu” etkinlikleri dolayısıyla Japonya‘ya giderek Japon Veliaht Prensi‘nin de izlediği o ünlü konserini verdi. 1991 yılında “Devlet Sanatçısı” oldu. 1992 yılında “Mega Manço“, 1995 yılında ise “Müsaadenizle Çocuklar” albümünü yaptı. Japonya‘dan yeni bir konser teklifi aldı, böylece 1995‘te başarılı bir Japonya turnesi gerçekleştirdi. 1996‘da konser albümü “Live in Japan” yayınlandı.
1993-1995 yılları arasında Milliyet Gazetesi‘nde “Oku Bakiim” başlığında köşe yazarlığı yaptı. 1994 yerel seçimlerinde Doğru Yol Partisi‘nden Kadıköy Belediye Başkan adayı oldu, ancak rahatsızlığı dolayısıyla adaylıktan çekildi.
Barış Manço, 31 Ocak 1999 gecesi İstanbul‘un Moda semtindeki evinde kalp krizi geçirdi ve aynı gece saat 01:30’da hayatını kaybetti. Devlet Sanatçısı unvanından dolayı binlerce insanın katıldığı resmi bir cenaze töreni düzenlendi.
Barış Manço; Yunus Emre, Erzurumlu Emrah, Dadaloğlu, Karacaoğlan gibi Türk aşık edebiyatının isimlerini Türk müziğine ve Türk halkına kazandırmış, eserlerinde Türk gelenek ve göreneklerini, milli değerlerini, atasözlerini, deyişlerini ustalıkla kullanarak Ozan – Baksı geleneğini sürdürmüştür. Barış Manço, parçalarında her zaman toplumsal bir mesaj vererek, üç kuşağı biraraya getirmeyi başaran eşsiz bir bilgedir.
Barış Manço‘nun yaşamı boyunca kullandığı kıyafetler, yüzükler, antika koleksiyonu, aldığı ödüller, bizzat kendisinin oluşturduğu özel arşivi ve piyanosu ailesi ve sevenleri tarafından biraraya getirilerek Kadıköy‘ün Moda semtinde bulunan “Barış Manço Evi“nde sergilenmeye başlamıştır.
Aldığı Unvanlar
Bulgaristan Cumhuriyeti: Altın Orfe Sanat ve Müzik Ödülü/Varna (1980)
Türk-Amerikan Cemiyeti: Şeref Üyesi Unvanı/New York (1989)
Türkiye Cumhuriyeti: Devlet Sanatçısı Unvanı/Ankara (1991)
Hacettepe Üniversitesi: Sanatta Onursal Doktor Unvanı/Ankara (1991)
Soka Gakkai Üniversitesi: Uluslararası Kültür ve Barış Ödülü/Tokyo (1991)
Belçika Krallığı: Léopold II. Şövalyesi Nişanı/Brüksel (1992)
Fransa Cumhuriyeti: Sanat ve Edebiyat Şövalyesi Nişanı/Paris (1992)
Pamukkale Üniversitesi: Onursal Doktor Unvanı/Denizli (1995)
Min-on Sanat Vakfı: Yüksek Şeref Madalyası/Tokyo (1995)
Liège, Belçika: Liège Şehri Onursal Hemşehriliği (1997)
Türkmenistan Cumhuriyeti: Onursal Türkmen Vatandaşlığı/Aşkabad (1998)
Türkmenistan Cumhuriyeti: Fahri Profesörlük Unvanı/Aşkabad (1998)
